Uit literatuur blijkt dat de kans op aanwezigheid groter is als een leerling op een school zit:
- met een positief schoolklimaat waarin de leerling zich betrokken, veilig, gewaardeerd en gesteund voelt, er ruimte is voor de persoonlijke inbreng van en de band met de leerling, en wordt aangesloten bij diens (onderwijs)behoeften (Brookmeyer et al., 2006; Kearney, 2008a, 2008b; Traag, 2012);
- waar de rol en betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kind, gestimuleerd wordt. Bijvoorbeeld door toezicht te houden op het functioneren van hun kind op school, te ondersteunen bij het huiswerk, op de hoogte te blijven van waar hij/zij op school mee bezig is en hem/haar bij te sturen waar dat nodig is (Etsten & Sheldon, 2002; Traag, 2012; Ingrado, 2020);
- met een goede ondersteuningsstructuur waardoor problemen van de leerling tijdig worden gesignaleerd en er adequaat op wordt gereageerd (Attwood & Croll, 2006; Claes, Hooghe & Reeskens, 2009; Dowrick & Crespo, 2005; Kearney, 2008a; Traag, 2012);
- met een goede verzuimregistratie, zodat men zicht heeft op het verzuim van een leerling (Dowrick & Crespo, 2005; Traag, 2012, Ingrado, 2020).
Gelijkwaardige samenwerking
Focus op verbinding met de school en aanwezigheid start met een grondhouding waarin ‘partnerschap’ en ‘waardering’ centraal staan. Daarnaast is van belang dat er een gelijkwaardige samenwerking is tussen leerlingen, ouders en professionals vanuit een positieve insteek en met inachtneming van de rechten van het kind. Dit vraagt bij alle partijen om het ervaren van eigenaarschap. Zeker ook eigenaarschap van leerlingen over het eigen leerproces en over de ondersteuning en hulp die hen aangaat. Leerlingen die zich op dit vlak eigenaar voelen, zullen meer betrokkenheid en intrinsieke motivatie voelen. Wat van belang is voor het vergroten van hun welbevinden, hun leerresultaten en het hanteren van de situatie waarin ze zich bevinden.
Eigenaarschap
Eigenaarschap kan relatief praktisch omschreven worden als: verantwoordelijkheid willen en kunnen nemen voor de inhoud van je handelen (zelfsturing) binnen de wederzijds gemaakte afspraken (naar: Onderwijsraad, 2007). In hoeverre dat slaagt, hangt af van de mogelijkheden van het individu en van de mogelijkheden en kansen die de omgeving biedt. Welke ruimte krijgt een leerling om verantwoordelijkheid te nemen, afgestemd op dat wat een leerling (aan)kan? Maar ook: in hoeverre handelen anderen vanuit de belangen, gezondheid, veiligheid en ontwikkelingskansen die de leerling zelf belangrijk vindt. Ook daarom is het cruciaal dat school, ouders en leerling gelijkwaardig optrekken.
PERMA-model
Een krachtige basis voor het vergroten van eigenaarschap bij leerlingen, is te vinden in het PERMA-model. Dit model kenmerkt zich door een houding gericht op:
- de toekomst;
- de vraag: hoe kun je het de volgende keer doen?
- dat wat werkt;
- niet weten’ en oprechte interesse voor de inbreng van de ander;
- de notie: een kind is competent in het vinden van oplossingen.
Aanhoudend schoolverzuim
De preventieve aanpak die we voorstaan, vormt de basis voor alle andere interventies die gericht zijn op specifieke groepen leerlingen. Als de basis niet goed is, kun je immers niet verder bouwen.
Onze aanpak is gebaseerd op het 3-TIER model. Dit model van Kearney vindt zijn oorsprong in gedragsproblematiek, maar wordt meer en meer ingezet bij andere zorgvragen van leerlingen. De eerste laag van het model is een preventieve aanpak gericht op het vergroten van het welbevinden en de aanwezigheid van leerlingen.
In laag 2 en 3 van het TIER-model staan gerichte activiteiten voor specifieke groepen of individuele leerlingen centraal. De ondersteuning in laag 1 vormt de basis voor de interventies in laag 2 en 3. Laag 1 moet dan ook steeds voor alle leerlingen beschikbaar blijven. Ondersteuning in laag 2 vindt vooral plaats in kleinere groepen en is intensiever van aard, zoals ‘verlengde instructie’. 5-15% van de leerlingen heeft deze ondersteuning nodig. Ten slotte is laag 3 er voor 1 tot 5% van de leerlingen die de meest intensieve, individuele, ondersteuning nodig hebben. Deze ondersteuning is specialistisch van aard.
Literatuur
- Attwood, G., & Croll, P. (2006). Truancy in secondary school pupils: prevalence, trajectories and pupil perspectives. Research Papers om Education, 21, 467 – 484. http://dx.doi.org/10.1080/0 2671520600942446
- Brookmeyer, K. A., Fanti, K. A., & Henrich, G. C. (2006). Schools, parents, and youth violence: a multilevel, ecological analysis. Journal of Clinical Child and Adolescents Psychology, 35, 504 – 514. http://dx.doi.org/10.1207/s15374424jccp3504_2
- Claes, E., Hooge, M., & Reeskens, T. (2009). Truancy as a contextual and school related problem: a comparative multilevel analysis of country and school characteristics on civic knowledge among 14 year old’s. Educational studies, 35, 123 – 142.
- Dowrick, P. W., & Crespo, N. (2005). School failure. In T. P. Gullotta & G. R. Adams (Eds.), Handbook of adolescent behavioral problems: evidence based approached to prevention and treatment (pp. 589 – 610). New York, NY, US: Springer Science + Business Media.
- Epstein, J. L., & Sheldon, S. B. (2002). Present and accounted for: improving student attendance through family and community involvement. Journal of Educational Research, 95, 308 – 318. http://dx.doi.org/10.1080/00220670209596604
- Ingrado, 2020. Handreiking aanwezigheidsbeleid. https://ingrado.nl/kennisbank/items/handreiking-en-checklist-aanwezigheidsbeleid
- Kearney, C. A. (2008a). An interdisciplinary model of school absenteeism in youth to inform professional practice and public policy. Educational Psychology Review, 20, 257 – 282. doi.org/10.1007/s10648-008-9078-3. Kearney, C. A. (2008b). School absenteeism and school refusal behavior in youth: a contemporary review. Clinical Psychology Review, 28, 451-471. http://doi.org/10.1016/j.cpr.2007.07.012
- Kearney, C. A., & Graczyk, P. (2014). A response to intervention model to promote school attendance and decrease school absenteeism. Child Youth Care Forum, 43, 1 – 25. http://doi.org/10.1007/s10566-013-9222-1
- Kearney, C., Gonzálvez, C., Graczyk, P. A., & Fornander, M. (2019). Reconciling contemporary approaches to school attendance and school absenteeism: toward promotion and nimble response, global policy review and implementation, and future adaptability (part 1). Frontiers in psychology, 10, 2222. www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2019.02222/full
- Traag, T. (2012). Early school-leaving in the Netherlands: a multidisciplinary study of risk and protective factors explaining early school-leaving. The Hague: Statistics Netherlands.
Gedachtegoed welbevinden
- Zelfdeterminatietheorie (praktijkkaart welbevinden Trimbos. Het PERMA-model richt zich op het welbevinden van mensen en is door Seligman (grondlegger van de positieve psychologie) nader onderzocht en uitgewerkt met en voor scholen: https://positivepsychology.com/perma-model/
- Pedagogische tact: https://wij-leren.nl/pedagogische-tact-pedagogisch-leiderschap.php
- Ouderschapstheorie: verbinding maken met ouders: www.ncj.nl/themadossiers/ouderschap/krachtig-ouderschap/ouderschapstheorie/
- www.welbevindenopschool.nl
- Positive Behavior Support (PBS) is een doelmatige, schoolbrede aanpak die zich richt op het versterken van gewenst gedrag en op het voorkomen van probleemgedrag: Wat is SWPBS? – SWPBS
- De vreedzame school: www.devreedzame.school/info
- Girfec (getting it right for every child) en de daaruit voortgekomen kansencirkel biedt een leidraad voor professionals om het met het kind, de ouders en andere professionals over het welbevinden van het kind te hebben: www.nji.nl/sites/default/files/2021-05/GIRFEC_Kansencirkel_A4.pdf
Methodische aanpakken
- Kwink is een preventieve interventie die als hoofddoel heeft om verstorend gedrag in de klas te voorkomen en om van de klas een positieve groep te maken: www.nji.nl/interventies/kwink
- Rots en water: Het bevorderen van een positieve ontwikkeling van sociale en emotionele competenties en het voorkomen en/of verminderen van problemen op het intrapersoonlijke domein (hoe zien leerlingen zichzelf ) en het interpersoonlijke domein (hoe gaan leerlingen met elkaar om) bij kinderen en jongeren: www.rotsenwater.nl/inhoud-en-ontwikkeling/wat-is-rots-en-water/
- RTI-model van Kearney: (Response To Intervention) uitleg door Ingrado: www.youtube.com/watch?v=fVbdM4x3IPc&t=3s
- M@zl: een integrale aanpak waarin schoolmedewerkers, jeugdartsen en leerplichtambtenaren samen met leerling en ouders aandacht en zorg hebben voor leerlingen met ziekteverzuim. Door het onderliggende kader werk je direct ook aan aanwezigheid: www.ncj.nl/mazl/wat-is-mazl/ en www.ingrado.nl/onderwerp/methodische_aanpak_schoolverzuim_mas